Alimus hálddahusriekti hilggui sámedikki stivrra burginohcamuša

Ohcamuša guovddášággan ledje ON:a olmmošriektekomitea 1.2.2019 addin oaidninčuoggát. Olmmošriektekomitea lei geahččan Suoma rihkkon siviila- ja politihkalaš vuoigatvuođaid riikkaidgaskasaš oktasašsoahpamuša (SP-soahpamuš) 25 ja 27 atihkkaliin dárkkuhuvvon vuoigatvuođaid danin, ahte alimus hálddahusrievtti nu daddjojuvvon ollislaš guorahallanmearrádusain oamastan dulkon sámediggelága 3 §:s mearriduvvon válgalogahallamii gullama mearrahuvvanákkain ii lean vuođđuduvvan govttolaš ja objektiiva ákkaide.

Alimus hálddahusriekti geahčai burgit ohccojuvvon 33 mearrádusa buohta, ahte dat eai lean burginohcamušas dárkkuhuvvon ollislaš guorahallanmearrádusat. Mearrádusain olmmoš lei mearriduvvon merkejuvvot válgalogahallamii juogo giellaákkain (sámediggeláhka 3 § 1 čuokkis) dehe maŋisboahttiákkain (sámediggeláhka 3 § 3 čuokkis). Dáid mearrádusaid oasis alimus hálddahusriekti hilggui burginohcamuša ovttamielalaččat. Okta dáin mearrádusain lea almmustuhtton jahkegirjemearrádussan (AHR 2019:89).

Burgit ohccojuvvon mearrádusain 64 guske olbmuid, geat ledje mearriduvvon merkejuvvot válgalogahallamii ollislaš guorahallama vuođul, sihke gažaldatvuloš olbmuid maŋisboahttit. Dáid mearrádusaid oasis alimus hálddahusriekti hilggui burginohcamuša jienasteami maŋŋel. Okta dáin mearrádusain lea almmustuhtton jahkegirjemearrádussan (AHR 2019:90).

Alimus hálddahusriekti geahčai olmmošriektekomitea čovdosiin spiehkastettiin, ahte dat ii leat ollislaš guorahallama dagadettiinis duvdán eret sámediggelága 3 §:s namuhuvvon objektiiva kriteraid iige guoskadan njuolggadusa boastut riikkaidgaskasašvuoigatvuođalaš geavada čuovggas, mii lei anus mearrádusdahkanmuttos. Dáin oaidnoerohusain fuolakeahttá alimus hálddahusriekti ii bidjan gažaldatvuložin olmmošriektekomitea oaidninčuoggáid SP-soahpamušas ja riikkaidgaskasaš vuoigatvuođa eará gálduin suorggidanvuloš álgoálbmogiid kollektiiva vuoigatvuođaid mearrádusaid dulkomis, dego joavkodohkkeheami mearkkašumis.

Burginohcamušaid oasis alimus hálddahusriekti gávnnahii, ahte gažaldatvuloš ohcamuša čuozáhahkan leamaš mearrádusaid maŋŋel addojuvvon olmmošriektekomitea čovdosat eai lean hálddahusláhkageavahanlága 63 §:a 1 momeantta 3 čuoggás dárkkuhuvvon ođđa čilgehusat, muhto ášši fertii árvvoštallojuvvot 2 čuoggás dárkkuhuvvon čalbmosit boastto lága guoskadeami dáfus. Dákko bakte alit duopmostuoluid geavadis lei addojuvvon mearkkašupmi dasa, livččiigo lága guoskadeaddji galgan juo gustojeaddji čoavddusgeavada čuovggas leat diđolaš riikkaidgaskasaš bearráigeahččoorgána dulkomis. Alimus háldahusriekti geahčai, ahte áššis eai lean buktojuvvon ovdan dakkár ákkat, mat dagale geaži spiehkastit dán alit duopmostuoluid stáđásnuvvan linnjás.

Alimus hálddahusriekti geahčai dađi lági mielde, ahte ollislaš guorahallanmearrádusaid burgimii ii lean hálddahusláhkageavahanlágas dárkkuhuvvon ágga.

Alimus hálddahusriekti lea odnen bosten mearrádusaid sámedikki stivrii ja válgalávdegoddái sihke iešguhtiige olbmui, gii lea mearrádusa čuozáhahkan.

Dieđáhusa čuovusin leat jahkegirjemearrádusat. Čoavddusčilgehusat lea almmustuhtton maid davvisáme- ja anárašgillii.

Oktavuohtadieđut:
Päivi Musakka, kommunikašuvdnahoavda, 050 341 1347, paivi.musakka(at)oikeus.fi

Čoavddusčilgehus jahkegirjái

Jahkegirjenummár: AHR:2019:89

Addinbeaivi: 5.7.2019

Vuorkánummár: 3166

Diáranummár: 1552/3/19

ECLI-dovddaldat: ECLI:FI:KHO:2019:89

Badjelmearálaš nuppástusohcan – Burginohcamuš – ON:a olmmošriektekomitea – SP-soahpamuš – Riikkaidgaskasaš oktasašsoahpamuša rihkkun – Burgima eavttut – Sámediggeválggat – Sápmelašmeroštallan – Burgima eavttut – Merken válgalogahallamii

Sámedikki stivra lei ohcan burgit alimus hálddahusrievtti 30.9.2015 addin láhkafámolaš mearrádusa, mainna A lei mearriduvvon merkejuvvot jietnavuoiggalažžan sámedikki jagi 2015 válggaid válgalogahallamii. Burginohcamuš lei ákkastallon dainna, ahte ON:a olmmošriektekomitea lei 1.2.2019 addin oaininčuoggáinis geahččan Suoma rihkkon ON:a siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaid oktasašsoahpamuša sisttisdoalli vuoigatvuođaid danin, ahte alimus hálddahusrievtti dulkon sámediggelága 3 §:s mearriduvvon sámedikki válgalogahallama merkema eavttuin ii lean vuođđuduvvan govttolaš ja objektiiva kriteraide earenoamážit daid osiid mielde go mearrádusain lei dorvvastuvvon nu dadjojuvvon ollislaš guorahallamii.

Alimus hálddahusriekti gávnnahii, ahte burgit ohccojuvvon alimus hálddahusrievtti mearrádusa ákkain bođii ovdan, ahte A:a áhku eatni vuosttašin ohppon giellan galggai ožžojuvvon čilgehusa vuođul adnojuvvot sámegiella. Dán lági mielde A:a eadni livččii sáhttán merkejuvvot jietnavuoiggalažžan sámedikki válggain. A lei alimus hálddahusrievtti mearrádusain mearriduvvon merkejuvvot sámedikki válgalogahallamii sámediggelága 3 §:a 3 čuoggá vuođul.

Áššis ii dađi lági mielde lean gažaldat sámedikki stivrra burginohcamušas dárkkuhuvvon dilis, mas alimus hálddahusriekti livčči guoskadan válgalogahallama merkema vuođđun nu daddjojuvvon ollislaš guorahallama. Alimus hálddahusriekti geahčai, ahte ohcamuš ii dahkan geaži A:a mearrádusa burgimii.

Hálddahusláhkageavahanláhka 63 § 1 momeanta
Láhka sámedikkis 3 §

Gč. maid AHR 2019:90

Čoavddusčilgehus jahkegirjái

Jahkegirjenummár: AHR:2019:90

Addinbeaivi: 5.7.2019

Vuorkánummár: 3224

Diáranummárat: 1499/3/19, 1561/3/19 ja 1564/3/19

ECLI-dovddaldat: ECLI:FI:KHO:2019:90

Badjelmearálaš nuppástusohcan – Burgin – Sámediggeválggat – ON:a olmmošriektekomitea – SP-soahpamuš – Riikkaidgaskasaš oktasašsoahpamuša rihkkun – Burgima eavttut – Merken válgalogahallamii – Álgoálbmot – Sápmelašmeroštallan – Iešidentifikašuvdna – Joavkodohkkeheapmi – Ollislaš guorahallan

Sámedikki stivra lei ohcamušastis gáibidan eará lassin golmma alimus hálddahusrievtti addin láhkafámolaš mearrádusa burgima, mat guske sámedikki válgalogahallamii váldima. Dán golmma mearrádusas okta guoskkai bearraša áhči ja lei addojuvvon jagi 2011 (AHR 2011:18). Guokte eará mearrádusa, mat guske bearraša nieidda ja bártni, leigga addojuvvon jagi 2015.

Burginohcamuš lei ákkastallon dainna, ahte ON:a olmmošriektekomitea lei 1.2.2019 iežas addin oaidninčuoggáin geahččan Suoma rihkkon ON:a siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaid riikkaidgaskasaš oktasašsoahpamuša (SP-soahpamuš) sisttisdoalli vuoigatvuođaid. Oaidninčuoggáid mielde alimus hálddahusrievtti dulkon sámedikki válgalogahallama gullama mearrahuvvanákkain eará lassin dán mearrádusas dárkkuhuvvon burgit ohccojuvvon mearrádusain ii lean vuođđuduvvan govttolaš ja objektiiva ákkaide. Earenoamážit ákkastallan guoskkai dan oasi, go mearrádusain lei dorvvastuvvon objektiiva kriteraid sajis ollislaš guorahallamii.

Alimus hálddahusriekti hilggui burginohcamuša.

Olmmošriektekomitea lei oaidninčuoggáinis gávnnahan, ahte alimus hálddahusriekti lei guođđán eanemus dáhpáhusain vuhtii válddekeahttá gáibádusa unnimusat ovtta objektiiva kritera ollašuvvamis ja dorvvastan dan sadjái “ollislaš guorahallamii" das, leago olmmoš ieš “nanu" oainnuid mielde atnán iežas sápmelažžan.

Ollislaš guorahallamis lei leamaš alimus hálddahusrievtti čovdosiin mearkkašupmi, jos olmmoš lei vuođđooainnus deavdán gáibádusa sámediggelága 3 §:a 2 čuoggá sátnehámi mielde das, ahte son lei dakkár olbmo maŋisboahtti, gii lei merkejuvvon duottar-, vuovde- dehe guolásteaddjilappalažžan eanan-, vearroguoddin- dehe heaggagirjjis. Dat ášši, ahte dakkár meannudeapmi lei leamaš áiggis ovdal lága ovdabargguid namuhuvvon áigemuttu dehege jagi 1875, lei liikká gáibidan lassičilgehusa olbmo eará čatnasiin sámi kultuvrii. Danveardásaččat lága 3 §:a 1 čuoggás dárkkuhuvvon giellaákka oasis ollislaš guorahallamis lei dáin dáhpáhusain sáhttán leat mearkkašupmi, go ádjá ja áhku buolvva váhnemis sámegiela oahppamis vuosttaš giellan lei ovdanbukton čilgehus, mii ii lean goitge leamaš ollásit doallevaš.

Dán lági mielde alimus hálddahusriekti geahčai, ahte dat ii lean ollislaš guorahallama dagadettiinis duvdán eret lágas namuhuvvon objektiiva kriteraid. Gažaldat lei leamaš lága dulkomis. Das ledje viggojuvvon váldojuvvot vuhtii sámediggelága ovdabarggut, vuođđoláhkaváljagotti oaidninčuoggát, eará álbmotlaš láhkaásaheapmi ja riikkaidgaskasaš olmmošriektesoahpamušat sihke vuođđo- ja olmmošriektemiehtemielalaš láhkadulkoma prinsihpa lassin maid ON:a nállevealaheami vuostásaš komitea (CERD) ávžžuhusat sápmelašmeroštallama áššáigullevaš dulkomis, mii vuođđuduvvá riikkaidgaskasaš vuoigatvuhtii. Jagi 2015 maiddái vuođđoláhkaváljagoddi lei atnán smiehttamušastis PeVM 12/2014 vp eará lassin iešidentifikašuvnna ja ollislaš guorahallama dehálažžan dulkodettiin sápmelašmeroštallama.

Alimus hálddahusriekti ii ovdal fuomášuvvon álbmotlaš lága dulkoma oaidnoerohusain fuolakeahttá bidjan gažaldatvuložin olmmošriektekomitea oaidninčuoggáid SP-soahpamušas ja riikkaidgaskasaš rievtti eará gálduin suorggidanvuloš álgoálbmogiid vuoigatvuođaid mearrádusaid dulkomis. Komitea lei earenoamážit deattuhan nu daddjon joavkodohkkeheami mearkkašumi árvvoštaladettiin lágas mearriduvvon ráddjehusaid govttolašvuođa ja objektiivavuođa.

Alimus hálddahusriekti gávnnahii, ahte riektegeavada dehe dulkoma earáhuvvan ii leat adnon dakkár ággan, mii sáhtálii váldojuvvot vuhtii hálddahusláhkageavahanlága 63 §:a 1 momeantta 3 čuoggás dárkkuhuvvon ođđa čilgehussan. Jagi 2019 addojuvvon olmmošriektekomitea čovdosat eai leat leamaš dakkár namuhuvvon 3 čuoggás dárkkuhuvvon ođđa čilgehusat, maid vuođul jagi 2011 ja 2015 dahkkon mearrádusat livčče sáhttán burgojuvvot.

Láhkafámu oažžun mearrádusa burgin dainna ákkain, ahte láhka lea guoskaduvvon hálddahusláhkageavahanlága 63 §:a 1 momeantta 2 čuoggás dárkkuhuvvon vuogi mielde čalbmosit boastut, gáibida dan, ahte mearrádusas, mii lea burginohcamuša čuozáhahkan, láhka lei guoskaduvvon čielgasit ja šiitemeahttumit mearrádusa addima áigge ráđđen vuoigatvuohtadili vuostá. Lága guoskadangažaldaga dulkon sierra vugiid mielde ii dan sadjái ráhkat ákka duopmostuolu láhkafámolaš mearrádusa burgimii (gč. AHR 2017:140).

Hálddahusláhkageavahanlágas ii leat celkojuvvon riikkaidgaskasaš olmmošriektegeatnegasvuođaid bearráigeahčus doaibmaválddálaš láhkageavahan- dehe bearráigeahččoorgána addin duomu dehe eará čovdosa mearkkašumis badjelmearálaš nuppástusohcama ággan. Burginákka ollašuvvama čalbmosit boastto lága guoskadeami dáfus árvvoštaladettiin mearkkašupmi sáhttá leat das, leago árvvoštallanvuložin riikkaidgaskasaš láhkageavahan- dehe bearráigeahččoorgána riektegeavadis muhtin eará áššis dahkkon ođđa dulkon dehe dulkoma nuppástus vai dihttogo dákkár dulkon namalassii burgima ohcci áššis dahkkon bearráigeahččoorgána čovdosis. Hálddahusláhkageavahanlága 63 §:a 1 momeantta 2 čuoggás dárkkuhuvvon čalbmosit boastto lága guoskadeami eavttut eai vealtakeahttá ollašuva dallege, go riikkaidgaskasaš láhkageavahan- dehe bearráigeahččoorgána sivalažžan cealki čoavddus lea čuohcán namalassii álbmotlaš duopmostuolu addin mearrádussii, man burgin gažaldatvuloš áššis lea ohccojuvvon. Alit duopmostuoluid geavadis lea addojuvvon mearkkašupmi maid dasa, livččiigo lága guoskadeaddji galgan juo čoavddusgeavada čuovggas, mii juo lea leame, galgan leat diđolaš riikkaidgaskasaš bearráigeahččoorgána dulkomis (gč. AHR 2016:33 ja AR 2014:93).

Jurddaboađusin alimus hálddahusriekti celkkii, ahte jagi 2011 mearrádusas, mii lei burginohcamuša čuozáhahkan, lei mieiggastuvvon sámediggelága 3 §:a ja dan ovdabargguid lassin ON:a nállevealaheami jávkadeami gieđahalli komitea (CERD) jagi 2009 loahppaárvalusaide, main lei gehččojuvvon, ahte Suopma galggalii addit eanet mearkkašumi olbmuid iešidentifikašuvdnii. Ferte váldit vuhtii, ahte gažaldatvuloš bearráigeahččoorgánaid addin ávžžuhusaid deattuhusat leat molsašuddan iešidentifikašuvnna ja joavkodohkkeheami gaskkas sierra áiggiid. Dákko bakte duššefal dat, ahte jagi 2012 addin ávžžuhusas komitea lei leamaš fuolas das, ahte alimus hálddahusrievtti dohkkehan meroštallamis deattuhuvvojedje bistteheamit sápmelaččaid iešmearridanvuoigatvuođat, ii maid mearkkašan, ahte burgit ohccojuvvon jagi 2015 mearrádusat livčče dáinna ákkain gehččon vuođđuduvvan čalbmosit boastto lága guoskadeapmái.

Olmmošriektekomitea lei jagi 2019 addin oaidninčuoggáinis dárkkálnuhttán ja čielggasmahttán sápmelačča meroštallama dulkoma riikkaidgaskasaš vuoigatvuođa oaidninvuogis, mii guoská álgoálbmogiid. Alimus hálddahusriekti gávnnahii, ahte ovdal dáid čovdosiid riikkaidgaskasaš bearráigeahččoorgánaid geavat earenoamážit iešidentifikašuvnna ja joavkodohkkeheami gaskavuođa deaddoárvvus lei leamaš eahpečielggas meroštaladettiin dan, gii lea sápmelaš. Alimus hálddahusriekti ii sáhttán gehččot dál gieđahallanvuloš mearrádusaid dahkama áigemuttu guoskadan lága boastut geavahusas leamaš riikkaidgaskasašvuoigatvuođalaš geavada čuovggas. Áššiin eai leat dađi lági mielde bukton ovdan dakkár ákkat, mat dagale geaži spiehkastit čalbmosit boastto lága guoskadeamis burginákka oasis alit duopmostuoluid stáđásnuvvan linnjás.

Ohcamušas ii lean bukton ovdan hálddahusláhkameannudanlága 63 §:s dárkkuhuvvon ágga mearrádusaid burgimii.

Jienasteapmi 3 - 1 - 1. Áššemeannudeaddji sierraoaivil.

Hálddahusláhkageavahanláhka 63 § 1 momeanta
Láhka sámedikkis 1 § 1 momeanta, 3 §, 5 § 1 momeanta, 6 §, 13 § 3 momeanta, 14 §, 23 § 1 momeanta ja 23 a § 1 momeanta
Siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaid oktasašsoahpamuš (SP-soahpamuš) 1 artihkal 1 ja 3 čuokkis, 2 artihkal, 25 artihkal ja 27 artihkal sihke válljenvuloš lassibeavdegirji, mii dasa laktása, 1 artihkal, 2 artihkal ja 5 artihkal 1 ja 4 čuokkis (SopS 8/1976)
ON:a olmmošriektekomitea oaidninčuoggát 1.2.2019 ilmmuhussii nr 2668/2015 (Tiina Sanila-Aikio) ja nr 2950/2017 (Klemetti Näkkäläjärvi ja earát)

Gč. maid AHR 2019:89